دانش پزشکی
به احتمال زیاد برای بعضی از ما این سوال پیش آمده است که آیا تغذیه مادر در دوران بارداری باید متفاوت باشد یا نه؟
در واقع در دوران بارداری، مادر بیشتر از قبل به بسیاری از مواد مغذی مهم مثل بعضی ویتامین‌ها و موادمعدنی نیاز دارد. ضمن این‌که تغذیه مناسب در دوران بارداری، به دریافت موادغذایی موردنیاز برای رشد جنین و رسیدن مادر و جنین به وزن مناسب، کمک زیادی می‌کند.
در ادامه به برخی از مهم‌ترین نکات تغدیه در دوران بارداری و نیز مصرف مکمل‌ها در این دوران اشاره می‌کنیم.
مصرف پروتئین در بارداری
متخصصان مصرف ۷۵ تا ۱۰۰ گرم پروتئین در روز را برای زنان باردار توصیه می‌کنند. دریافت پروتئین کافی جهت رشد بافت پستان و رحم در دوران بارداری لازم است و نقش مهمی در رشد بافت‌های جنین از جمله مغز ایفا می‌کند. از مهم‌ترین منابع پروتئینی می‌توان به گوشت قرمز، مرغ، تخم‌مرغ و حبوبات اشاره کرد.
کلسیم در بارداری
نیاز روزانه به کلسیم در دوران بارداری حدود ۱۰۰۰ میلی گرم در روز است. کمبود کلسیم در دوران بارداری می‌تواند خطر ابتلا به پره‌اکلامپسی را بیشتر کند.. پره‌اکلامپسی شرایطی خطرناک و جدی در دوران بارداری است که با افزایش ناگهانی فشارخون در بارداری خود را نشان می‌دهد. برای ساخت استخوان‌ها و جوانه‌های دندان کودک هم کلسیم لازم است.
مادران باردار بالای ۱۹ سال باید روزانه ۱۰۰۰ میلی گرم کلسیم دریافت کنند و در سنین ۱۴ تا ۱۸ سال به ۱۳۰۰ میلی گرم کلسیم در روز نیاز دارند.
نمونه‌هایی از منابع کلسیم در تغذیه روزانه عبارتند از: لبنیات (شیر، ماست و پنیر پاستوریزه)، تخم مرغ، لوبیا سفید و کلم.
پیشگیری از کم‌خونی در بارداری
در دوران بارداری، حجم خون مادر و تعداد گلبول‌های قرمز جهت حمل اکسیژن به بافت‌های بدن مادر و جنین و حمایت از رشد جنین افزایش پیدا می‌کند. در نتیجه اگر در این دوران آهن یا برخی مواد مغذی دیگر مثل فولات به میزان کافی دریافت نشود، ممکن است بدن مادر نتواند گلبول قرمز موردنیاز برای این خون اضافی را تولید کند و دچار کم‌خونی می‌شود.
مهم‌ترین انواع کم‌خونی محتمل در دوران بارداری، کم‌خونی ناشی از فقر آهن و کم‌خونی ناشی از کمبود فولات هستند. دلیل اصلی حداقل نیمی از کم‌خونی‌های دوران بارداری، فقرآهن است.
آهن در بارداری
آهن در کنار سدیم، پتاسیم و آب، حجم خون را افزایش می‌دهد و از کم‌خونی ناشی از فقر آهن و عوارض آن نیز جلوگیری می‌کند. همچنین آهن برای رشد جنین و تکامل مغز جنین ضروری است.
آنمی فقر آهن ناشی از کمبود آهن و در نتیجه کمبود گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین است. هموگلوبین پروتئینی است که در گلبول‌های قرمز وجود دارد و اکسیژن را از ریه گرفته و در سراسر بدن حمل می‌کند. آهن یک عنصر کلیدی است که برای ساختن هموگلوبین استفاده می‌شود. اگر ذخایر آهن کافی نباشد، مقدار هموگلوبین کاهش پیدا می‌کند. وقتی هموگلوبین به سطح پایینی می‌رسد حمل اکسیژن با مشکل رو‌به‌رو می‌شود.
شایع‌ترین علائم کم‌خونی فقر آهن در دوران بارداری عبارتند از:
- رنگ‌پریدگی پوست، لب‌ها و ناخن‌ها
- احساس خستگی یا ضعف
- سردرد
- سرگیجه
- تنگی‌نفس
- افزایش ضربان‌قلب
از یاد نبریم که ممکن است در مراحل اولیه کم‌خونی، علائم واضحی نداشته باشیم. همچنین این احتمال وجود دارد که بسیاری از علائم کم‌خونی، با علائم رایج مادر در دوران بارداری مشترک بوده و ناشی از کم‌خونی نباشند. بنابراین به‌طور معمول پزشک معالج انجام آزمایش‌های کم‌خونی را برای مادر چه پیش از شروع بارداری و چه در حین آن، توصیه می‌کند.
فقر آهن شدید یا عدم درمان آن در دوران بارداری می‌تواند خطر موارد زیر را بیشتر کند:
- تولد نوزاد نارس یا کم‌وزن
- احتمال نیاز به انتقال خون (در صورت از دست دادن مقدار قابل‌توجهی خون در حین زایمان)
- نوزاد مبتلا به کم‌خونی و با ذخایر آهن ناکافی
نمونه‌هایی از منابع آهن در تغذیه روزانه عبارتند از: گوشت‌هایی که چربی کمی دارند، سبزیجات با برگ سبز تیره مثل اسفناج وغلات.
فولات (اسیدفولیک) در بارداری
فولات علاوه بر پیشگیری از کم‌خونی در مادر، نقشی کلیدی در رشد و تکامل جنین از جمله کاهش خطر نقص لوله عصبی ایفا می‌کند. کمبود فولات در بارداری می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی مانند کم‌خونی و نوروپاتی محیطی در مادر، وقوع زایمان زودرس، سقط جنین ، تولد نوزاد نارس یا کم‌وزن و یا ناهنجاری‌های مادرزادی مثل نقص لوله عصبی از جمله اسپینابیفیدا شود. لوله عصبی ساختاری است که در نهایت به مغز و نخاع کودک تبدیل می‌شود و اسپینابیفیدا نوعی نقص لوله عصبی است که در آن ستون‌فقرات و نخاع جنین به درستی در رحم مادر رشد نمی‌کنند و این اتفاق منجر به ایجاد شکاف در ستون فقرات می‌شود.
به همین دلیل توصیه می‌شود خانم‌هایی که تصمیم به بارداری دارند با مشورت پزشک معالج خود، از سه (یا حداقل یک) ماه پیش از بارداری تا هفته دوازدهم بارداری، روزانه ۴۰۰ تا ۸۰۰ میکروگرم (حداقل ٤٠٠ میکروگرم) اسیدفولیک دریافت کنند تا خطر بروز ناهنجاری‌های جنینی کاهش پیدا کند. اسیدفولیک فرم صناعی (ساختگی) فولات است و به صورت مکمل قابل‌تهیه است.
نمونه‌هایی از منابع فولات در تغذیه روزانه هم عبارتند از: سبزیجات با برگ سبز تیره مثل اسفناج، میوه‌هایی مثل پرتقال، توت‌فرنگی، لیمو، انبه، کیوی و گوجه‌فرنگی، غلات و حبوبات (مثل لوبیا و نخود)
خوب است بدانیم که به طور کلی، فولات هم در بعضی از مواد غذایی وجود دارد و هم به صورت مکمل اسیدفولیک فرم صناعی (ساختگی) فولات قابل‌تهیه است. فولات موجود در مواد غذایی و اسیدفولیک در بدن طی مراحلی به فولات فعال تبدیل می‌شوند، اما به این دلیل که معمولاً تامین فولات مورد نیاز تنها از موادغذایی ممکن نیست و همین‌طور بدن بعضی از افراد به دلیل نوعی نقص ژنتیکی، توانایی تبدیل اسیدفولیک و فولات موجود در موادغذایی به شکل فولات فعال را ندارد، بعضی پژوهش‌ها توصیه می‌کنند برای اطمینان از دریافت فولات به میزان کافی از مکمل‌های حاوی فولات فعال استفاده کنیم.
ویتامین D در بارداری
ویتامین D از طریق تنظیم کلسیم و تعادل فسفات نقش مهمی در متابولیسم استخوان ایفا می‌کند. ویتامین D با قرار گرفتن در معرض نور خورشید، در بدن تولید می‌شود و در بعضی غذاها مثل زرده تخم‌مرغ و گوشت قرمز هم وجود دارد.
گمان می‌رود کمبود ویتامین D در میان زنان باردار می‌تواند با افزایش خطر پره‌اکلامپسی، دیابت بارداری، زایمان زودرس و تولد نوزاد کم‌وزن و ایجاد بعضی مشکلات خاص همراه باشد.
ویتامین D به افزایش جذب کلسیم کمک می‌کند تا در نهایت استخوان‌ها و دندان‌های کودک را بسازد. زنان باردار، باید روزانه ۶۰۰ واحد بین المللی ویتامین D دریافت کنند.
ید دربارداری
نیاز به ید در دوران بارداری افزایش می‌یابد چرا که کمبود ید در دوران بارداری می‌تواند باعث کم‌کاری تیروئید مادر و جنین و اختلال در رشد عصبی جنین شود. مصرف روزانه ۲۲۰ میکروگرم ید برای زنان باردار و ۲۹۰ میکروگرم در دوران شیردهی توصیه می‌شود.
مصرف مکمل‌ها در بارداری
همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، نیاز به مصرف برخی ویتامین‌ها، موادمعدنی و مواد مغذی مثل فولات، آهن، کلسیم، ویتامینD و ید در دوران بارداری افزایش پیدا می‌کند.
به این دلیل که نمی‌توان از تامین نیاز روزانه به فولات و ید در دوران بارداری، تنها از طریق تغذیه مطمئن شد و به این دلیل که فولات در بدن بعضی افراد به‌خاطر نوعی نقص ژنتیکی به شکل فعال آن تبدیل نمی‌شود، معمولاً پزشکان توصیه می‌کنند مادران باردار، مکمل‌های حاوی فولات فعال و مکمل‌های حاوی ید را به صورت روزانه مصرف کنند.
در صورت نیاز به مصرف مکمل برای تامین فولات فعال و ید در دوران بارداری، مکمل روفولیک پریناتال داروسازی دکتر عبیدی (حاوی فولات فعال و ید)، در صورت تایید پزشک، گزینه مناسبی به‌شمار می‌آید.
برای جلوگیری از کم‌خونی مادر و پیشگیری از عوارض آن برای مادر و جنین، توصیه می‌شود مادران باردار روزانه ۳۰ تا ۶۰ میلی‌‌گرم آهن عنصری را به صورت روزانه مصرف کنند.
مکمل خوراکی فروفورت گاین داروسازی دکتر عبیدی (حاوی آهن و اسید فولیک)، یکی از مکمل‌هایی است که در صورت تایید پزشک، در پیشگیری از کمبود آهن و کم‌خونی ناشی از فقر آهن در دوران بارداری کاربرد دارد.
توصیه می‌شود زنان بارداری که کلسیم موردنیاز بدنشان را به میزان کافی از رژیم غذایی خود دریافت نمی‌کنند، مکمل‌های حاوی کلسیم را در صورت توصیه پزشک در برنامه غذایی خود قرار بدهند.
در صورت نیاز به مصرف مکمل حاوی کلسیم در دوران بارداری، مکمل بون‌آرکو (®Bonarco) داروسازی دکترعبیدی در صورت تایید پزشک، گزینه مناسبی برای حفظ سلامت جنین و مادر محسوب می‌شود؛ هرکدام از قرص‌های این مکمل، حاوی ترکیبی سه‌گانه و قدرتمند(کلسیم، ویتامین دی۳ و ویتامین کا۲) با بیشترین میزان جذب کلسیم است.
ویتامین D فقط در تعداد کمی از غذاها وجود دارد (به صورت طبیعی یا افزوده‌شده)، به همین دلیل دریافت میزان کافی آن از غذاها به تنهایی سخت است و معمولاً توصیه می‌شود مکمل ویتامین D در بارداری مصرف شود.
به خاطر داشته باشیم که مصرف بیش از حد مکمل هم می‌تواند مضر باشد و ما برای دریافت هر گونه مکمل در دوران بارداری باید با پزشک خود مشورت کنیم. برای مثال، سطوح بسیار بالای ویتامین A ممکن است منجر به نقص مادرزادی نوزاد شود.
بر اساس آنچه گفته شد، یک برنامه غذایی مناسب و متعادل می‌تواند یکی از مهم‌ترین چیزهایی باشد که به جنین در حال رشد خود هدیه می‌دهیم. فراموش نکنیم که وضعیت ایده‌آل، رعایت یک برنامه غذایی سالم پیش از شروع بارداری است. اما توصیه می‌شود در صورتی که حتی قبل از بارداری در این زمینه برنامه‌ریزی صحیح انجام نداده‌ایم، در اولین فرصت ممکن برای اطمینان از داشتن تغذیه مناسب در این دوران، با پزشک خود مشورت کنیم.
