دانش پزشکی
با توجه به آن‌که دیابت نوع دو می‌تواند با عوارض قابل‌توجهی مثل آسیب به اعصاب و رگ‌های خونی همراه باشد، در این مطلب به علل بروز این بیماری، عوامل افزایش‌دهنده احتمال ابتلا به آن، عوارض و راه‌های مقابله با آن می‌پردازیم.
دیابت نوع دو چیست؟
دیابت یک بیماری مزمن است و زمانی پیش میآید که لوزالمعده، انسولین(هورمون تنظیم‌کننده قندخون) کافی تولید نمی‌کند یا بدن نمی‌تواند به طور موثری از انسولین تولید‌شده استفاده کند. هایپرگلیسمی (افزایش قندخون) ناشی از دیابت کنترل‌نشده، به مرور زمان به ایجاد آسیب جدی به سیستم‌های بدن، به ویژه اعصاب و رگ‌های خونی منجر می‌شود.
دیابت نوع دو شایع‌ترین نوع دیابت است که بیش از نود درصد از کل موارد ابتلا به دیابت در سراسر جهان را تشکیل می‌دهد .
. این نوع از دیابت شامل مجموعه‌ای از اختلالات است که با هایپرگلیسمی مشخص می‌شود و ناشی از مقاومت سلول‌ها به انسولین و ترشح ناکافی انسولین است.
تفاوت دیابت نوع دو و دیابت نوع یک
در بیشترِ افراد مبتلا به دیابت نوع یک، سیستم‌ایمنی بدن فرد که به طور معمول با عفونت‌ها مبارزه می‌کند، به سلول‌های پانکراس که انسولین را می‌سازند حمله می‌کند و آن‌ها را از بین می‌برد. در نتیجه، پانکراس یا انسولین نمی‌سازد یا انسولین بسیار کمی تولید می‌کند. در صورت عدم تولید انسولین هم، ورود گلوکز به سلول‌ها امکان‌پذیر نیست، در نتیجه سطح آن در خون افزایش پیدا می‌کند. در حالی که در دیابت نوع دو یا بدن انسولین کافی تولید نمی‌کند یا سلول‌های بدن به درستی از انسولین استفاده نمی‌کنند.
علائم دیابت نوع دو
علائم دیابت نوع دو در بیشتر موارد به کندی و در طی چندین سال آشکار می‌شوند و ممکن است آنقدر خفیف باشند که فرد متوجه آن‌ها نشود. بعضی از افراد هیچ علامتی ندارند و بعضی دیگر تا زمانی که مشکلات سلامتی مرتبط با دیابت مثل تاری دید یا بیماری‌های قلبی نداشته باشند، متوجه این بیماری نمی‌شوند.
علائم دیابت نوع دو شامل موارد زیر است:
- تشنگی زیاد و پرنوشی
- افزایش ادرار (پرادراری)
- تاری دید
- بی‌حسی یا گزگز در دست‌ها و پاها
- احساس خستگی
- تاخیر در بهبود زخم‌ها
- گرسنگی زیاد
- کاهش وزن بدون دلیل
در صورت بروز علائم بالا، باید برای ارزیابی‌های بیشتر به پزشک مراجعه کنیم.
علل ابتلا به دیابت نوع دو
به نظر میآید دیابت نوع دو به دلیل ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی ایجاد می‌شود.
علل ژنتیکی: بسیاری از افراد مبتلا به دیابت نوع دو در یکی از اعضای خانواده خود یک فرد مبتلا به دیابت یا سایر مشکلات پزشکی مرتبط با دیابت، مثل چربی خون بالا، فشار خون بالا یا چاقی دارند.
عوامل مرتبط با سبک زندگی: یک رژیم غذایی ناسالم و ورزش نکردن کافی هم می‌توانند به افزایش وزن منجر شوند که خطر ابتلا به دیابت نوع دو را بیشتر می‌کند.
عوامل خطر ابتلا به دیابت نوع دو
عوامل خطری که احتمال ابتلا به دیابت نوع دو را افزایش می‌دهند، شامل موارد زیر است:
- سن برابر یا بیشتر از ٤٥ سال
- سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت
- نداشتن فعالیت بدنی کافی
- نژاد
- ابتلا به پیش‌دیابت
- فشارخون بالا
- سطح HDL (چربی خوب) پایین
- تری‌گلیسیرید بالا
- چاقی یا اضافه‌وزن
- ابتلا به دیابت بارداری
- ابتلا به سندروم تخمدان پلی‌کیستیک
- افسردگی
سن ابتلا به دیابت نوع دو
این بیماری در بیشتر موارد در میانسالان و افراد مسن پیش میآید، اما می تواند کودکان را هم درگیر کند. همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، سن برابر یا بیشتر ازچهل‌وپنج سال یکی از عوامل خطر ابتلا به دیابت نوع دو به شمار میآید.
پیشگیری از ابتلا به دیابت نوع دو
اصلاح سبک زندگی بهترین راه برای پیشگیری یا به تاخیر انداختن ابتلا به دیابت نوع دو است. تغییر سبک زندگی، حتی در صورت ابتلا به دیابت نوع دو، می‌تواند روند پیشرفت بیماری را کند یا متوقف کند.
سبک زندگی سالم شامل موارد زیر است:
- کاهش‌وزن در افراد دارای اضافه‌وزن و حفظ وزن سالم
- داشتن فعالیت فیزیکی (برای مثال انجام ورزش‌هایی با شدت متوسط مثل پیاده‌روی تند، شنا یا دوچرخه‌سواری به مدت حدود صدوپنجاه دقیقه در هفته)
- داشتن یک رژیم غذایی سالم شامل موادغذایی دارای فیبر بالا و چربی کم، سبزیجات و میوه‌ها
- پرهیز از کشیدن سیگار
تشخیص دیابت نوع دو
- تشخیص دیابت بر اساس علائم فرد و نتایج آزمایش خون صورت می‌گیرد. همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، بسیاری از افراد پیش از تشخیص دیابت نوع دو، علامتی ندارند، در نتیجه پزشک معالج به‌منظور بررسی ابتلا به دیابت از آزمایش خون کمک می‌گیرد. میزان قندخون با روش‌های متفاوتی سنجیده می‌شود که موارد زیر از آن جمله‌اند:
- سنجش گلوکز خون تصادفی: برای انجام این آزمایش هر زمانی از روز بدون توجه به زمان صرف وعده غذایی می‌توان از بیمار خون گرفت. میزان گلوکز خون تصادفی (رندوم) در حالت طبیعی بین ٧٠ الی ١٤٠ میلی‌گرم در دسی‌لیتر است.
- سنجش گلوکز خون ناشتا: برای انجام این آزمایش بیمار باید بین هشت تا دوازده ساعت ناشتا باشد. محدوده طبیعی قندخون ناشتا کمتر از ١٠٠ میلی‌گرم در دسی‌لیتر است.
- هموگلوبین A1c: این آزمایش میانگین سطح قندخون در سه ماه گذشته را نشان می‌دهد و در هر زمانی از روز صرف نظر از وعده غذایی قابل اندازه‌گیری است. مقدار طبیعی هموگلوبین A1c در یک فرد سالم کمتر از ٥/٧ درصد است.
- آزمایش تحمل گلوکز خوراکی: برای انجام این آزمایش، یک‌بارسطح قندخون به‌صورت ناشتا و قبل از نوشیدن یک مایع مخصوص حاوی ٧٥ گرم گلوکز و یک‌بار یک یا دو ساعت بعد از نوشیدن آن مایع، اندازه‌گیری می‌شود. محدوده طبیعی قندخون در این آزمایش، بعد از نوشیدن مایع حاوی گلوکز، ۱۳۹ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا کمتر از آن است.
دسته‌بندی زیر با توجه به نتایج آزمایش‌ها تعریف می‌شود:
- محدوده طبیعی (سطح قندخون در محدوده میزان طبیعی)
- پیش‌دیابت (قندخون بالاتر از حد نرمال که هنوز به محدوده دیابت نرسیده و با افزایش خطر ابتلا به دیابت همراه است).
- دیابت (قندخون بالا)
میزان قند خون در دیابت نوع دو
درصورتی که بیمار حداقل یکی از موارد زیر یا بیشتر را داشته باشد، پزشک تشخیص دیابت نوع دو را برای فرد در نظر می‌گیرد:
- داشتن علائم دیابت و قندخون تصادفی (رندوم) بیشتر از ٢٠٠ میلی‌گرم/دسی‌لیتر
- قندخون ناشتای ١٢٦میلی‌گرم/دسی‌لیتر یا بیشتر
- سطح قندخون ٢٠٠ میلی‌گرم/دسی‌لیتر یا بیشتر دو ساعت بعد از خوردن مایع حاوی ٧٥ گرم گلوکز در آزمایش تحمل گلوکز خوراکی
- میزان همگلوبین A1C ٦/٥ درصد یا بیشتر
مدیریت و درمان دیابت نوع دو
به طور خلاصه مدیریت دیابت نوع دو نیازمند رویکرد بیمارمحور به اهداف درمانی و رژیم دارویی مناسب برای هر فرد است. تمرکز بر ویژگی‌های فردی، نیازها و پاسخ‌های درمانی بیماران می‌تواند به بهبود روند کنترل بیماری و شرایط بالینی فرد منجر شود.
همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، دیابت یک بیماری مزمن و پیشرونده است و در صورت ابتلا به این بیماری، ممکن است با گذشت زمان به دریافت داروهای خوراکی در کنار اصلاح سبک زندگی نیاز پیدا کنیم.
اگرچه دیابت نوع دو درمان قطعی ندارد؛ اما مصرف صحیح و منظم داروهای تجویزشده توسط پزشک معالج و همچنین اصلاح سبک زندگی، به کنترل موثر علائم و بهبود و حفظ کیفیت زندگی افراد مبتلا به دیابت کمک بسیاری می‌کند.
تغییرات سبک زندگی که به مدیریت بیماری دیابت کمک می‌کند شامل موارد زیر است:
- کاهش وزن
- داشتن رژیم غذایی سالم
- ورزش کردن
- سنجش مکرر سطح قندخون
در درمان دیابت نوع دو، ممکن است برای رسیدن به سطح قندخون مناسب، به استفاده از دو یا بیش از دو داروی خوراکی نیاز پیدا کنیم. در این شرایط، استفاده از درمان‌های ترکیبی به صورت چند داروی کاهنده قندخون در یک قرص، به ما کمک می‌کند مصرف داروها را فراموش نکنیم و به درمان خود پایبند بمانیم.
در صورت ابتلای ما به دیابت نوع دو، و تحت شرایطی که مصرف داروهای خوراکی برای کنترل سطح گلوکز خون ما کافی یا موثر نباشد، ممکن است برای ما انسولین تجویز شود.
عوارض ابتلا به دیابت نوع دو
دیابت کنترل‌نشده، به بالاتر از حد طبیعی رفتن قند خون منجر می‌شود. سطح بالای قند در خون با گذشت زمان و بعد از چند سال می‌تواند مشکلاتی را در بدن ما به وجود بیاورد و به چشم‌ها، کلیه‌ها، اعصاب، پوست، قلب و رگ‌های خونی ما آسیب برساند. در ادامه به بعضی عوارض درازمدت دیابت اشاره می‌شود.
عوارض دراز مدت ابتلا به دیابت نوع دو
در صورت ابتلا به دیابت نوع دو، احتمال بروز موارد زیر در ما افزایش پیدا می‌کند:
- درگیری قلب و عروق خونی: در صورت ابتلا به دیابت نوع دو، تقریباً دو برابرِ سایر افراد، مستعد ابتلا به بیماری‌های قلبی یا سکته مغزی شده و احتمال بروز تنگی عروق (آترواسکلروز) هم در ما بیشتر می‌شود.
- آسیب به کلیه‌ها: در صورت بروز نارسایی کلیه، ممکن است به دیالیز یا پیوند کلیه نیاز پیدا کنیم.
- آسیب به عروق چشم: بالا بودن سطح قندخون می‌تواند منجر به آسیب عروق کوچک چشم و در صورت عدم‌درمان باعث کاهش بینایی و حتی نابینایی شود.
- درگیری اعصاب: که می‌تواند با توجه به عصب درگیر منجر به بروز سوءهاضمه، احساس گزگز در دست‌ها، پاها و اختلال در عملکرد جنسی شود.
- مشکلات پوستی: از آن‌جایی که خون به درستی در بدن جریان پیدا نمی‌کند، زخم‌های پوستی با تاخیر بهبود پیدا کرده و ممکن است دچار عفونت شوند.
- عوارض مربوط به حاملگی؛ ابتلا به دیابت در مادر باردار احتمال سقط جنین، بروز نقائص مادرزادی و تولد زودرس را افزایش می‌دهد.
- مشکلات خواب: ممکن است دچار آپنه خواب، یعنی شرایطی شویم که طی آن تنفس برای مدت کوتاهی در خواب قطع شده و سپس برقرار می‌شود.
- مشکلات شنوایی: احتمال بروز مشکلات شنوایی در افراد مبتلا به دیابت بیشتر است، هرچند دلیل آن هنوز شناخته نشده است.
- افسردگی: احتمال ابتلا به افسردگی در افراد مبتلا به دیابت دو برابر سایر افراد است.
رژیم غذایی مناسب افراد مبتلا به دیابت نوع دو
رژیم غذایی مناسب برای افراد مبتلا به دیابت نوع دو، رژیمی است که بر موارد زیر تمرکز داشته باشد:
- دریافت کالری کمتر
- سبزیجات غیرنشاسته‌ای و میوه‌ها
- لبنیات
- فیبر بیشتر
- غلات کامل
- غذاهای پروتئینی
- غذاهای حاوی مواد مغذی مثل ویتامین‌ها، کلسیم و فیبر
- نوشیدنی‌های بدون قند اضافه‌شده یا با قند اضافه شده کم مثل آب، شیر کم‌چرب یا بدون چربی و چای و قهوه بدون شکر
همچنین این رژیم غذایی باید در وعده‌های غذایی و میان وعده‌‌ها حاوی مقادیر کمتری از موارد زیر باشد:
- مواد غذایی سرشار از چربی اشباع شده
- غذاهای سرشار از سدیم (ماده معدنی موجود در نمک)
- غذاهای شیرین مثل شیرینی‌ها و نوشیدنی‌های شیرین مثل نوشابه
بدن کربوهیدرات‌های غذا را به گلوکز تبدیل می‌کند که این مسئله می‌تواند سطح گلوکز خون را بیشتر کند. بعضی از مواد غذایی مثل سیب‌زمینی و ذرت کربوهیدرات بیشتری نسبت به سایر غذاها دارند، بنابراین در زمان برنامه‌ریزی وعده‌های غذایی خود، باید میزان کربوهیدرات مواد غذایی را در نظر بگیریم.
به طور کلی اگرچه دیابت درمان قطعی ندارد، اما می‌توانیم با مصرف صحیح داروهای تجویزشده توسط پزشک معالج، افزایش سطح آگاهی در مورد بیماری و مراجعه منظم به پزشک و در کنار آن، اصلاح سبک زندگی شامل رعایت رژیم غذایی مناسب، کاهش وزن و ورزش، به خوبی آن را کنترل کنیم و کیفیت زندگی خود را حفظ کنیم.
