دانش پزشکی
اگزما یک مشکل پوستی است که می‌تواند علائم آزاردهنده‌ای مثل خارش شدید پوست داشته باشد. در این مطلب به بررسی بیشتر این مشکل، محرک‌ها و راهکارهای تسکین علائم آن می‌پردازیم.
اگزما چیست؟
اگزما یا درماتیت‌آتوپیک (Atopic Dermatitis)، نوعی درماتیت و یک مشکل پوستی است که به خشکی، خارش، پوسته‌پوسته شدن و قرمزی پوست منجر می‌شود و می‌تواند نوزادان، کودکان و بزرگسالان را درگیر کند.
دلایل به‌وجود آمدن اگزما
علت اگزما به طور کامل مشخص نیست، اما به نظر می‌رسد ژنتیک نقش مهمی در بروز این عارضه داشته باشد و داشتن سابقه خانوادگی اگزما، ما را بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار می‌دهد.
خارجی‌ترین لایه پوست یعنی اپیدرم، اولین خط دفاعی بین بدن و محیط به‌شمار می‌‌آید. اپیدرم سالم، از ورود محرک‌های محیطی، آلرژن‌ها و میکروب‌ها به بدن جلوگیری می‌کند و مانعِ از دست دادن بیش از حد آب پوست می‌شود، در حالی‌که در افراد مبتلا به اگزما، این سد ضعیف شده و نفوذپذیری بیشتری دارد.
علائم اگزما
در بیشتر افراد مبتلا به اگزما، اولین علائم در کودکی و قبل از سن پنج سالگی بروز پیدا می‌کنند؛ این علائم فردبه‌فرد متفاوتند و می‌توانند در طول زمان تغییر کنند.
علائم اگزما عبارتند از:
- خارش شدید پوست
- ملتهب‌شدن بخش‌هایی از پوست
- پوسته‌پوسته شدن پوست
- خشکی پوست
- زبر شدن پوست
- مسدود شدن فولیکول‌های مو که به ایجاد برجستگی‌های کوچک (معمولاً روی صورت، بالای بازوها و ران‌ها) منجر می‌شود.
- افزایش چین و چروک پوست در کف دست و زیر چشم
- تیره‌شدن پوست دور چشم
ممکن است خارش در شب بیشتر شود و خاراندن پوست هم می‌تواند به التهاب بیشتر پوست و همین‌طور تشدید خارش و عفونت پوست منجر شود؛ در صورت بروز عفونت، باید با پزشک مشورت کنیم.
اگرچه اگزما معمولاً محدود به نواحی خاصی از بدن است، اما در موارد شدید ممکن است چند ناحیه مختلف را تحت‌تأثیر قرار بدهد، برای مثال:
- اگزما در نوزادان، ممکن است نواحی ملتهب و پوسته‌پوسته در قسمت جلوی بازوها و پاها، گونه‌ها یا پوست سر را درگیر کند، اما معمولاً ناحیه پوشک را درگیر نمی‌کند.
- اگزما در کودکان و بزرگسالان معمولاً پشت‌گردن، چین‌های آرنج و پشت زانو را درگیر می‌کند. سایر نواحی ممکن است شامل صورت، تنه، مچ دست و ساعد باشند، ضمن این‌که ممکن است پوست در این بیماری ضخیم و تیره یا حتی در اثر خاراندن مکرر زخم شود.
تشخیص اگزما
آزمایش خاصی برای تشخیص اگزما وجود ندارد و تشخیص این مشکل معمولاً بر اساس بررسی سابقه پزشکی، علائم و معاینه فیزیکی صورت می‌گیرد.
مواردی که به میزان زیادی بروز اگزما را مطرح می‌کنند، عبارتند از:
- خارش طولانی‌مدت و مکرر
- شروع علائم در سنین پایین
- سابقه شخصی یا خانوادگی بعضی از بیماری‌های آلرژیک (از جمله آسم، آلرژی فصلی و اگزما)
- تشدید علائم بعد از قرار گرفتن در معرض محرک‌های خاص
محرک‌های اگزما
محرک‌های احتمالی اگزما ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- محیط‌های سرد یا خشک
- تعریق
- استرس عاطفی یا اضطراب
- تغییرهای ناگهانی دما
- قرار گرفتن در معرض بعضی مواد شیمیایی یا محلول‌های شوینده مثل صابون‌ها، عطرها و لوازم آرایشی، پشم یا الیاف مصنوعی، گردوغبار، ماسه و دود سیگار
درمان اگزما
اگزما یک بیماری مزمن است و معمولاً به صورت دوره‌ای بهبود می‌یابد و بعد شعله‌ور (بدتر) می‌شود. این بیماری قابل‌درمان نیست، اما علائم آن با انجام چند اقدام خودمراقبتی و مصرف بعضی داروها، قابل‌کنترلند.
موارد زیر می‌توانند به کنترل علائم اگزما کمک کنند:
- حذف عوامل تشدید‌کننده علائم اگزما(محرک‌ها)
- حفظ آب پوست
- رفع آسیب‌های پوست
- رفع خارش
- درمان اختلال‌های اعصاب و روان
محرک‌های اگزما در بالا توضیح داده شده و سایر موارد، در ادامه به‌طور مفصل توضیح داده می‌شوند.
آبرسانی به پوست
نرم‌کننده‌ها شامل کرم‌ها، پمادها و لوسیون‌هایی می‌شوند که پوست را مرطوب کرده و از خشک‌شدن آن جلوگیری می‌کنند. کرم‌ها یا پمادهای حاوی مقدار کمی آب یا بدون آب، بهترین نرم‌کننده‌ها برای افراد مبتلا به اگزما به‌شمار می‌آیند و استفاده از آن‌ها بلافاصله بعد از استحمام، باعث می‌شود بیشترین اثربخشی را پیدا کنند. لوسیون‌ها به این دلیل که نسبت به کرم‌ها و پمادها آب بیشتری دارند، برای مرطوب کردن پوست دچار اگزما مناسب نیستند.
- دوش ولرم می‌تواند پوست را مرطوب و خنک کند و به‌طور موقت خارش ناشی از اگزما را تسکین بدهد.
توصیه می‌شود در صورت ابتلا به اگزما، از صابون‌های ملایم و بدون عطر یا شوینده‌های غیرصابونی در مقادیر کم استفاده کنیم و با مرطوب کردن پوست خود با یک نرم‌کننده مناسب بلافاصله بعد از حمام یا دوش گرفتن، از خشک‌شدن پوستمان در اثر تبخیر آب، جلوگیری کنیم. فراموش نکنیم که استحمام بیشتر از ده تا پانزده‌دقیقه یا حمام با آب داغ، می‌تواند به خشکی پوستمان منجر شود، در نتیجه لازم است از حمام‌های طولانی‌مدت بپرهیزیم.
رفع آسیب‌های پوست
- استروئیدهای موضعی(به اصطلاح کورتون‌های موضعی) ممکن است در درمان اگزمای خفیف تا متوسط با تجویز پزشک کاربرد داشته باشند. کرم‌ها یا پمادهای استروئیدی با درجات مختلف قدرت در دسترس قرار دارند و به کاهش علائم کمک و پوست را مرطوب می‌کنند. با بهبود پوست ممکن است درمان‌های غیر دارویی جایگزین این درمان‌ها شوند.
ممکن است برای کنترل دوره‌های شعله‌ور شدن شدید اگزما به استروئیدهای موضعی با قدرت بالا نیاز پیدا کنیم، با این وجود، استفاده طولانی مدت از این داروها به دلیل آن‌که می‌تواند پوست را نازک کند توصیه نمی‌شود.
- پزشکان استروئیدهای خوراکی را به صورت گاه‌به‌گاه و برای مدت کوتاهی برای درمان دوره‌های شعله‌ور شدن شدید اگزما تجویز می‌کنند.
- درمان با اشعه فرابنفش (فوتوتراپی) می‌تواند به‌طور موثر اگزما را کنترل کند، اما چون این درمان ممکن است خطر ابتلا به سرطان پوست را بیشتر کند، فقط برای افرادی توصیه می‌شود که اگزمای شدیدی دارند و علائم آن‌ها به درمان‌های دیگر جواب نمی‌دهند.
- برای افرادی که اگزمای متوسط تا شدید دارند و درمان‌های بالا برایشان موثر نبوده، داروهای دیگری هم تجویز می‌شود.
رفع خارش پوست
- آنتی‌هیستامین‌های خوراکی گاهی به تسکین خارش ناشی از اگزما کمک می‌کنند.
- پانسمان مرطوب به تسکین و آبرسانی پوست کمک می‌کند، خارش و قرمزی را کم می‌کند، نواحی پوسته‌پوسته شده را نرم و از آسیب پوست به دلیل خراشیدگی جلوگیری می‌کند.
درمان اختلالات اعصاب و روان
اگر اگزما باعث ایجاد احساس اضطراب یا افسردگی شود، لازم است برای درمان این اختلال‌ها با پزشک خود مشورت کنیم.
بیشتر بخوانید: علت و درمان خشکی پوست چیست؟
آیا می‌توان از اگزمای پوست پیشگیری کرد؟
هنوز اطلاعات کافی در این مورد که آیا راهی برای پیشگیری از اگزما وجود دارد یا نه، در دسترس نیست.
نوزادانی که والدین یا خواهر یا برادر مبتلا به اگزما دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به اگزما قرار دارند. مراقبت مناسب از پوست، به خصوص در آب‌و‌هوای سرد یا خشک، ممکن است به بهبود شرایط این نوزادان کمک کند. مراقبت مناسب از پوست شامل استفاده از کرم‌ها یا پمادهای مرطوب‌کننده است. البته هنوز مشخص نیست آیا این اقدام‌ها به پیشگیری از اگزما در آینده هم کمک می‌کنند یا نه.
اگر بخواهیم از کرم یا پماد برای نوزاد خود استفاده کنیم، لازم است ابتدا دست‌های خود را بشوییم؛ این کار به کاهش خطر آلودگی میکروبی پوست کودک، که می‌تواند باعث عفونت شود، کمک می‌کند.
سوالات متداول درباره اگزما
آیا اگزما در کودکان هم وجود دارد؟
بله، اگزما می‌تواند کودکان و نوزادان را هم تحت‌تاثیر قرار بدهد.
آیا اگزما واگیردار است؟
نه، اگزما مسری نیست .علت دقیق اگزما ناشناخته است اما به نظر می‌رسد ژنتیک نقش مهمی در بروز آن داشته باشد.
آیا اگزما درمان قطعی دارد؟
اگزمای آتوپیک تا این لحظه درمان قطعی ندارد، اما برای مدیریت و بهبود علائم این بیماری، راهکارهای درمانی مختلفی وجود دارند.
به طور کلی در صورت ابتلا به اگزما، می‌توانیم با پرهیز از قرار گرفتن در معرض محرک‌های این بیماری و به‌کار بردن راهکارهای درمانی موجود، به تسکین علائم خود کمک کنیم.