دانش پزشکی
رتینوپاتی دیابتی یکی ازعوارض شایع ابتلا به بیماری دیابت است که می‌تواند با کاهش یا از دست دادن بینایی همراه باشد. در این مطلب قصد داریم به بررسی بیشتر این عارضه و راهکارهای مقابله با آن بپردازیم.
رتینوپاتی دیابتی چیست؟
این موارد در عملکرد شبکیه اختلال ایجاد می‌کنند و باعث تاری یا کج‌ومعوج دیده شدن تصاویر ارسالی از شبکیه به مغز می‌شوند. عدم تشخیص به‌موقع این اختلال می‌تواند بعد از چند سال به کاهش یا از دست‌دادن کامل بینایی منجر شود.
علت ایجاد رتینوپاتی دیابتی
شبکیه، یک لایه سلولی حساس به نور در پشت چشم است که نور را دریافت و به سیگنال‌های عصبی تبدیل می‌کند. این سیگنال‌ها از راه عصب بینایی به مغز فرستاده شده و به تصاویری که می‌بینیم تبدیل می‌شوند. خون موردنیاز شبکیه چشم، از شبکه‌ای از عروق خونی بسیار کوچک و ظریف تامین می‌شود. در ابتلا به رتینوپاتی دیابتی این رگ‌های خونی شبکیه به علت سطح بالای قند خون آسیب می‌بینند و می‌توانند متورم شوند، نشت کنند یا مسدود شوند و از عبور خون جلوگیری کنند. گاهی‌اوقات هم عروق خونی جدید و غیرطبیعی در شبکیه رشد می‌کنند و در نهایت همه این تغییرات می‌توانند به کاهش یا از دست دادن بینایی فرد منجر شوند.
در صورت ابتلا به دیابت، می‌توانیم با کنترل مداوم فشارخون، سطح قند و کلسترول خون خود و مراجعه منظم به چشم‌پزشک، عوارض ابتلا به رتینوپاتی دیابتی را کم کنیم.
چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به رتینوپاتی دیابتی هستند؟
همه افراد مبتلا به دیابت نوع یک یا دو، در معرض خطر ابتلا به رتینوپاتی دیابتی قرار دارند.
این خطر در موارد زیر بیشتر است:
- سابقه طولانی مدت دیابت) بیشتر از ده سال(
- بالا بودن طولانی سطح قند خون یا دیابت کنترل‌نشده
- فشار خون بالا
- بالا بودن سطح کلسترول خون
- بارداری
- مصرف دخانیات
علائم رتینوپاتی دیابتی
معمولاً در مراحل اولیه متوجه رتینوپاتی دیابتی نمی‌شویم، چرا که این عارضه تا زمانی که پیشرفت نکرده باشد، باعث ایجاد علائم واضح نمی‌شود. با این وجود، علائم اولیه این بیماری در معاینه و آزمایش‌های غربالگری چشم برای دیابت، قابل تشخیص هستند.
تشخیص رتینوپاتی دیابتی و غربالگری چشم در افراد مبتلا به دیابت
زمان شروع معاینات منظم چشم در افراد مبتلا به دیابت نوع دو بلافاصله پس از تشخیص بیماری دیابت است، درحالی‌که این زمان در افراد مبتلا به دیابت نوع یک به سه تا پنج سال بعد از تشخیص، افزایش پیدا می‌کند.
اهمیت این معاینات در مبتلایان به دیابت به این دلیل است که:
• رتینوپاتی دیابتی در مراحل اولیه هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند.
• رتینوپاتی دیابتی در صورت عدم‌تشخیص و درمان به موقع می‌تواند باعث کاهش بینایی یا نابینایی شود.
• غربالگری چشم در افراد مبتلا به دیابت می‌تواند مشکلات چشمی را قبل از تأثیر جدی بر بینایی، تشخیص دهد.
باتوجه به نتیجه معاینات ، ممکن است توصیه شود در فواصل کوتاه‌تری معاینه بشویم یا درباره گزینه‌های درمانی با چشم‌پزشک خود مشورت کنیم.
روش‌های معاینه چشم برای تشخیص رتینوپاتی
در این معاینه، چشم‌پزشک فوق‌تخصص شبکیه، یک قطره در چشم ما می‌چکاند تا مردمک چشم گشاد شود و پزشک بتواند با یک لنز مخصوص داخل چشم ما را ببیند. ممکن است پزشک انجام آزمایش‌های تشخیصی زیر را هم لازم بداند:
ـ توموگرافی انسجام نوری یا OCT (Optical Coherence Tomography): پزشک می‌تواند با این روش تشخیصی، شبکیه را دقیق‌تر مشاهده کند. در این روش شبکیه با یک دستگاه اسکن می‌شود و تصاویر دقیقی از ضخامت آن به دست می‌آید.
ـ آنژیوگرافی با فلورسئین: این روش تشخیصی به پزشک کمک می‌کند تا وضعیت رگ‌های خونی شبکیه ما را بررسی کند. در این روش، آمپول تزریقی فلورسئین به داخل ورید (معمولاً در بازو) تزریق می‌شود و زمانی که این ماده در حال حرکت در رگ‌های خونی است، با یک دوربین ویژه از شبکیه عکس گرفته می‌شود و پزشک می‌تواند با مشاهده این عکس، مشکلات احتمالی مسدودشدن رگ‌ها، نشت مایع از آن‌ها و رشد غیرطبیعی رگ‌های خونی را بررسی کند. در آنژیوگرافی OCT که شکل جدیدتری از این روش به‌شمار می‌آید، برای مشاهده عروق خونی نیازی به تزریق نیست.
چه زمانی باید به چشم‌پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت بروزعلائم زیر، لازم است بلافاصله با پزشک فوق تخصص شبکیه مشورت کنیم :
- کاهش تدریجی بینایی
- از دست‌دادن ناگهانی بینایی
- وجود اَشکال شناور در میدان دید
- تاری دید
- احساس درد در چشم
- کاهش دید در تاریکی
- وجود لکه‌های تیره در دید
- مشاهده رنگ‌ها به صورت رنگ‌پریده
این علائم لزوماً به معنای ابتلا به رتینوپاتی دیابتی نیستند، اما بررسی به‌موقع آن‌ها بسیار مهم است.
پیشگیری از رتینوپاتی دیابتی
ـ کنترل سطح قند، کلسترول و فشار خون
با کنترل سطح قند خون، فشار خون و سطح کلسترول می‌توانیم خطر ابتلا به رتینوپاتی دیابتی را کاهش بدهیم یا به جلوگیری از بدتر شدن آن کمک کنیم.
ـ سبک زندگی سالم
که شامل موارد زیر است:
- داشتن رژیم غذایی سالم و متعادل، به‌ویژه کاهش مصرف نمک، چربی وقند در رژیم غذایی.
- کاهش وزن در صورت ابتلا به اضافه وزن و سعی در نگه‌داشتن شاخص توده‌بدنی بین 18.5 تا 24.9.
- ورزش منظم و داشتن حداقل صدوپنجاه‌دقیقه فعالیت با شدت متوسط(مثل پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری) در هفته.
- ترک سیگار
- پرهیز از مصرف الکل
درمان رتینوپاتی دیابتی
مدیریت دیابت و کنترل فشار خون و سطح کلسترول، در تمام مراحل درمانی ابتلا به رتینوپاتی دیابتی مهم است.
در مراحل اولیه رتینوپاتی دیابتی، چشم پزشک (فوق تخصص شبکیه) به احتمال زیاد فقط وضعیت چشم‌های ما را پیگیری می‌کند؛ بعضی از افراد مبتلا به رتینوپاتی دیابتی ممکن است به معاینه جامع چشم با فواصل کوتاهی نیاز داشته باشند.
در صورتی‌که با گذشت زمان، وضعیت بینایی ما تغییر کند یا علائم رتینوپاتی دیابتی در ما بروز پیدا کنند، باید خیلی سریع روند درمان این بیماری را زیرنظر چشم‌پزشک شروع کنیم. واقعیت این است که راهکارهای درمانی نمی‌توانند بینایی ما را به‌حالت پیش از ابتلا برگردانند، اما می‌توانند از بدتر شدن آن جلوگیری کنند.
درمان‌های اصلی برای رتینوپاتی دیابتی در مراحل پیشرفته عبارتند از:
- لیزردرمانی
- تزریق دارو به چشم
- جراحی
سوالات متداول درباره رتینوپاتی دیابتی
آیا رتینوپاتی دیابتی قابل‌درمان است؟
مهم‌ترین نکته برای جلوگیری از تشدید رتینوپاتی دیابتی در مراحل اولیه، کنترل دیابت، فشارخون و کلسترول خون است.
در صورتی که رتینوپاتی به کاهش دید منجر شده باشد، با به‌کاربردن راهکارهای درمانی که پیش‌تر به آن‌ها اشاره شد، می‌توانیم از بدترشدن وضعیت بینایی خود پیشگیری کنیم.
رتینوپاتی دیابتی چه عوارضی دارد؟
در صورت عدم‌تشخیص به‌موقع، رتینوپاتی دیابتی می‌تواند بعد از چند سال به کاهش بینایی یا نابینایی منجر شود.
مهم‌ترین علائم رتینوپاتی دیابتی چیست؟
رتینوپاتی دیابتی در مراحل اولیه هیچ علامتی ندارد، به همین دلیل انجام غربالگری چشم در همه افراد مبتلا به دیابت مهم است.
به‌طور کلی با توجه به عوارض جدی رتینوپاتی دیابتی، لازم است در صورت ابتلا به دیابت، با غربالگری منظم چشم و پیروی از یک سبک زندگی سالم، از بروز یا تشدید رتینوپاتی دیابتی پیشگیری کنیم.
