دانش پزشکی
سندرم روده تحریک‌پذیر (irritable bowel syndrome) که به اختصار به آن IBS گفته می‌شود، یک اختلال شایع گوارشی است که بین ده تا بیست درصد افراد علائم آن را تجربه می‌کنند. در این مطلب به بررسی بیشتر علل، علائم و راه‌های درمان این اختلال می‌پردازیم.
سندرم روده تحریک‌پذیر چیست؟
سندرم روده تحریک پذیر (IBS) به معنای بروز هم‌زمان علائم زیر است:
- درد مکرر شکم
- تغییر در حرکات روده که ممکن است منجر به بروز اسهال، یبوست یا هر دو به تناوب شود.
افراد مبتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر این علائم را بدون هیچ نشانه قابل ذکری از آسیب یا بیماری در دستگاه گوارش تجربه می‌کنند.
IBS در واقع یک اختلال عملکردی دستگاه گوارش است، اختلالات عملکردی دستگاه گوارش در نتیجه مشکلاتی در شیوه هماهنگی مغز و روده به وجود می‌آید، این مشکلات روده را حساس‌تر کرده و نحوه انقباض ماهیچه‌های روده را تغییر می‌دهند، این تغییر هم منجر به اسهال، یبوست یا هر دو این علائم به صورت متناوب می‌شود. ضمن اینکه اگر روده ما حساس‌تر باشد، ممکن است درد شکم و نفخ بیشتری احساس کنیم.
سندرم روده تحریک‌پذیر چقدر شایع است؟
این سندرم یک اختلال بسیار شایع است که تخمین زده می‌شود بین ده تا بیست درصد از افراد علائم آن را تجربه می‌کنند، در حالی‌که فقط حدود پانزده درصد مبتلایان به دنبال راهی برای تسکین علائمشان هستند. IBS در زنان تقریباً دو برابر بیشتر از مردان بروز پیدا می‌کند و در افراد کمتر از پنجاه سال بیشتر دیده می‌شود.
علائم سندرم روده تحریک‌پذیر چیست؟
شایع ترین علائم سندرم روده تحریک‌پذیر عبارتند از:
- درد در شکم به‌دلیل حرکات روده
- تغییر در حرکات روده که بسته به نوع IBS ممکن است باعث اسهال، یبوست یا هر دو شود
سایر علائم IBS ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- نفخ
- احساس نیاز به دفع با وجود دفع کامل
- وجود مخاط سفید رنگ در مدفوع
چند نکته مهم درباره علائم سندرم روده تحریک پذیر
در زنان علائم IBS در بیشتر موارد در دوره‌های قاعدگی تشدید می‌شوند.
IBS ممکن است دردناک باشد اما منجر به ایجاد سایر مشکلات سلامتی یا آسیب به دستگاه گوارش نمی‌شود.
برای تشخیص IBS، پزشک به دنبال الگوی خاصی در علائم ما در طول زمان خواهد بود.
IBS یک اختلال مزمن است، به این معنی که برای مدتی طولانی (در بیشتر موارد چند سال) طول می‌کشد، با این وجود ممکن است علائم ما همیشگی نباشند.
انواع مختلف سندرم روده تحریک پذیر
بر اساس الگوهای مختلفِ تغییرات حرکات روده یا حرکات غیرطبیعی روده، سه نوع IBS وجود دارد. گاهی اوقات، دانستن نوع IBS برای پزشک مهم است. چرا که بعضی از داروها فقط برای بعضی از انواع IBS مناسب بوده یا انواع دیگر آن را بدتر می‌کنند. گاهی هم با وجود آن‌که الگوی حرکت روده ما با یک نوع خاص از IBS مطابقت ندارد، ممکن است پزشک تشخیص IBS بدهد.
بسیاری از افراد مبتلا به IBS در بعضی روزها حرکات طبیعی روده و در روزهای دیگر حرکات غیرطبیعی روده دارند.
IBS همراه با یبوست
در این نوع از IBS که به اختصار IBS-C۱ نامیده می‌شود، در روزهایی که حداقل یک بار اجابت مزاج غیرطبیعی داریم، بیش از یک چهارم مدفوع سفت یا توده ای و کمتر از یک چهارم مدفوع شل یا آبکی است.
IBS همراه با اسهال
در این نوع از IBS که به اختصار IBS-D۲نامیده می‌شود، در روزهایی که حداقل یک بار اجابت مزاج غیرطبیعی داریم، بیش از یک چهارم مدفوع شل یا آبکی و کمتر از یک چهارم مدفوع سفت یا توده ای است.
IBS همراه با عادات روده‌ای مختلط
در این نوع که به اختصار IBS-M۳نامیده می‌شود، در روزهایی که حداقل یک بار اجابت مزاج غیرطبیعی داریم، بیش از یک چهارم مدفوع سفت یا توده ای و بیش از یک چهارم مدفوع شل یا آبکی است.
چه چیزی باعث سندرم روده تحریک‌پذیر می‌شود؟
علل و عوامل بروز IBS در افراد مختلف، متفاوتند. متخصصان در مورد علت اصلی بروز این اختلال مطمئن نیستند و ترکیبی از عوامل مختلف را در بروز سندرم روده تحریک‌پذیر موثر می‌دانند.
IBS نوعی اختلال عملکردی دستگاه گوارش است، این اختلال‌ها در واقع مشکلاتی در هماهنگی عملکرد مغز و روده به‌شمار می‌آیند که به عقیده متخصصان ممکن است با تأثیر بر عملکرد بدن ما، منجر به بروزعلائم IBS شوند. به‌عنوان مثال، در بعضی از افراد مبتلا به IBS، غذا ممکن است خیلی آهسته یا خیلی سریع در دستگاه گوارش حرکت کند و باعث تغییر در حرکات روده شود و بعضی از افراد مبتلا به این اختلال ممکن است زمانی که مقدار طبیعی گاز یا مدفوع در روده وجود دارد احساس درد پیدا کنند.
بعضی ازمشکلات در افراد مبتلا به IBS شایع‌ترند، به همین دلیل تصور بر این است که ممکن است آن‌ها در بروز این اختلال نقش داشته باشند. این اختلالات عبارتند از:
- رویدادهای استرس‌زا در طول زندگی، مثل سواستفاده فیزیکی یا جنسی
- بعضی اختلالات روانی مثل افسردگی یا اضطراب
- عفونت‌های باکتریایی در دستگاه گوارش
- رشد بیش از حد یا افزایش تعداد باکتری‌های روده کوچک یا تغییر در نوع آن‌ها
- عدم تحمل غذایی یا حساسیت غذایی، که در این دو حالت، بعضی از غذاها منجر به بروز علائم گوارشی می‌شوند.
تحقیقات نشان داده اند که بعضی از ژن‌ها ممکن است بعضی از افراد را بیشتر در معرض خطر ابتلا به IBS قرار بدهند.
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر هستند؟
زنان تا دو برابر بیشتر از مردان در معرض ابتلا به IBS هستند و افراد کمتر ازپنجاه سال هم بیشتر از افراد مسن‌تر به این اختلال مبتلا می‌شوند.
سایر عواملی که میتوانند شانس ابتلا به IBS را بیشتر کنند عبارتند از:
• سابقه ابتلا به IBS در اعضای خانواده
• سابقه تجربه اتفاق‌های استرس‌زا مثل مورد سواستفاده قرار گرفتن در دوران کودکی
• عفونت شدید دستگاه گوارش
تشخیص سندرم روده تحریک‌پذیر
برای تشخیص سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)، پزشک ضمن بررسی علائم و سابقه پزشکی و خانوادگی ما و همین‌طور انجام معاینه فیزیکی، به دنبال الگوی خاصی در علائم ما خواهد بود. در بعضی از موارد، ممکن است پزشک آزمایش‌هایی را هم برای رد سایر مشکلات سلامتی درخواست کند.
آزمایش‌های تشخیصی سندرم روده تحریک‌پذیر
در بیشتر موارد پزشک از آزمایش خاصی برای تشخیص IBS استفاده نمی‌کند، اما ممکن است برای بررسی بیمار از نظر وجود سایر مشکلات یا بیماری‌ها آزمایش خون، آزمایش مدفوع و آزمایش‌های دیگری را درخواست نماید.
آزمایش خون: آزمایش خون برای بررسی فرد از نظر اختلالاتی غیر از IBS از جمله کم‌خونی، عفونت و بیماری‌های‌گوارشی کاربرد دارد.
آزمایش مدفوع: آزمایش مدفوع برای بررسی وجود خون در مدفوع یا سایر علائم عفونت یا بیماری کاربرد دارد.
آزمایش‌های دیگر:
پزشک بر اساس موارد زیر تصمیم می‌گیرد که آیا به آزمایش‌های دیگری هم نیاز داریم یا نه:
- نتایج آزمایش خون یا مدفوع
- داشتن سابقه خانوادگی بیماری‌های گوارشی، مثل سرطان روده بزرگ یا بیماری‌های التهابی روده
- داشتن علائمی که میتوانند نشانه شرایط یا بیماری‌های دیگری باشند
این آزمایش‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تست تنفسی هیدروژن برای بررسی رشد بیش از حد باکتری‌های روده کوچک یا مشکلات هضم کربوهیدرات‌های خاص، مثل عدم تحمل لاکتوز.
- آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی همراه با بیوپسی برای بررسی بیماری سلیاک
- کولونوسکوپی برای بررسی مواردی مثل سرطان روده بزرگ یا بیماری التهابی روده
بیماری سلیاک یک اختلال مزمن سیستم گوارشی و ایمنی است. در این بیماری مصرف غذاهای حاوی گلوتن باعث آسیب روده کوچک می‌شود، این اختلال میتواند باعث مشکلات گوارشی طولانی‌مدت و عدم جذب مواد مغذی مورد نیاز بدن شود.
سایر مشکلات سلامتی افراد مبتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر
IBS در افراد مبتلا اغلب همراه مشکلات سلامتی دیگری است، از جمله:
- اختلالات همراه با درد مزمن فیبرومیالژیا، سندرم خستگی مزمن و درد مزمن لگنی
- بعضی از بیماری‌های گوارشی مثل سوهاضمه و بیماری ریفلاکس (بازگشت اسید) معده به مری
- بعضی از اختلالات روانی مثل اضطراب و افسردگی
درمان سندرم روده تحریک‌پذیر
تغییر رژیم غذایی، اصلاح سبک زندگی، داروها، پروبیوتیک‌ها و روان‌درمانی، روش‌هایی هستند که ممکن است پزشکان برای درمان IBS به کار ببرند. شاید گاهی لازم باشد چند روش درمانی مختلف را امتحان کنیم تا به بهترین درمان برسیم، پزشک میتواند به ما در این زمینه کمک کند.
تغییر رژیم غذایی
تغییردر رژیم غذایی و مشورت با یک متخصص تغذیه، از جمله روش‌هایی هستند که ممکن است پزشک معالج ما برای کمک به درمان علائم سندرم روده تحریک پذیر (IBS) توصیه کند، البته ممکن است برای افراد مختلف، تغییرات متفاوتی مفید باشند. به‌هرحال با تغییر رژیم‌غذایی خود برای چند هفته، می‌توانیم متوجه شویم علائم ما بهبود پیدا می‌کنند یا نه.
تغییر رژیم غذایی میتواند شامل موارد زیر باشد:
افزایش مصرف فیبر
مصرف فیبر به این دلیل که مدفوع را نرم و دفع آن را راحت‌تر می‌کند، ممکن است به بهبود یبوست کمک کند. بنابراین توصیه می‌شود بزرگسالان روزانه بیست‌ودو تا سی‌‌وچهار گرم فیبر دریافت کنند.
فیبر دو نوع دارد:
- فیبر محلول که در حبوبات، میوه‌ها و جو دوسر وجود دارد.
- فیبر نامحلول که در غلات کامل و سبزیجات وجود دارد.
تحقیقات نشان می‌دهند که فیبر محلول در تسکین علائم IBS مفیدتر است.
برای اینکه بدن به مصرف فیبرِ بیشترعادت کند، باید هر چند وقت یکبار غذاهای حاوی فیبر را به رژیم غذایی خود اضافه کنیم. افزایش ناگهانی مصرف فیبر میتواند باعث ایجاد گاز و تشدید علائم IBS شود، در حالی که افزودن تدریجی فیبر به رژیم غذایی(دو تا سه گرم در روز) ممکن است به جلوگیری از مشکلات گاز و نفخ کمک کند.
پرهیز از گلوتن
علائم بعضی از افراد مبتلا به IBS (با وجود عدم ابتلا به سلیاک) بعد از مصرف گلوتن(پروتئین موجود در گندم، جو و چاودار) شدت پیدا می‌کنند، به همین دلیل پزشک ممکن است توصیه کند از مصرف غذاهای حاوی گلوتن بپرهیزیم تا ببینیم آیا علائممان بهبود پیدا می‌کنند یا نه. غذاهای حاوی گلوتن شامل بیشترغلات، ماکارونی و بسیاری از غذاهای فرآوری‌شده می‌شوند.
اصلاح سبک زندگی
تحقیقات نشان می‌دهند که تغییر سبک زندگی هم ممکن است به بهبود علائم IBS کمک کند، این تغییرات عبارتند از:
- افزایش فعالیت بدنی
- کاهش موقعیت‌های استرس‌زا در زندگی تا حد امکان
- داشتن خواب کافی
استفاده از دارو
پزشک ما ممکن است برای تسکین علائم IBS داروهایی را تجویز کند از قبیل:
- داروهایی برای کنترل اسهال
- داروهایی برای کمک به بهبود یبوست
- داروهایی برای تسکین درد شکم
استفاده از پروبیوتیک‌ها
پروبیوتیک‌ها میکروارگانیسم‌هایی زنده، در بیشتر موارد باکتریایی و شبیه به میکروارگانیسم‌هایی هستند که معمولاً در دستگاه گوارش ما زندگی می‌کنند. مطالعه در زمینه استفاده از پروبیوتیک‌ها برای درمان IBS همچنان ادامه دارد.
پیش از استفاده از پروبیوتیک‌ها، داروهای دیگر، مکمل‌ها یا هر روش درمانی دیگری، باید با پزشک خود مشورت کنیم و اگر پزشک معالج ما مصرف پروبیوتیک را توصیه کرد، لازم است در مورد مقدار و مدت زمان مصرف پروبیوتیک از او راهنمایی بگیریم.
به‌طور کلی، با توجه به شیوع IBS و تاثیر منفی آن بر سلامت عمومی و کیفیت زندگی افراد مبتلا، باید سعی کنیم در مورد این اختلال و راهکارهای بهبود آن آگاهی بیشتری پیدا کنیم.
