دانش پزشکی
اگر علائمی مانند دردشکم، سوء هاضمه و احساس کسالت دارید، ممکن است دچار ورم معده باشید. در ادامه به بررسی این بیماری علل، علائم و درمان آن خواهیم پرداخت.
گاستریت یا ورم‌معده چیست؟
به التهاب بافت پوششی(مخاط) معده «گاستریت» گفته می‌شود، به‌همین دلیل گاستریت با عنوان‌های «التهاب معده» و «ورم معده» نیز شناخته می‌شود.
در بعضی موارد گاستریت به طور ناگهانی ایجاد می‌شود و تنها برای مدت کوتاهی طول می‌کشد، که به آن گاستریت حاد گفته می‌شود. اما گاهی در برخی افراد، علائم گاستریت ماه‌ها یا سال‌ها طول می‌کشد. پزشکان به آن گاستریت مزمن می‌گویند.
گاستروپاتی به حالتی گفته می‌شود که آسیب مخاط معده با التهاب کم یا بدون التهاب رخ دهد.
علائم گاستریت (ورم‌معده)
اکثر افراد مبتلا به گاستریت هیچ علامتی ندارند.
در برخی موارد، گاستریت باعث علائم سوء هاضمه می‌شود. این علائم ناشی از وجود التهاب در معده است و ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- درد یا احساس ناراحتی در قسمت فوقانی شکم
- حالت تهوع یا استفراغ
- احساس سیری زودهنگام
- از دست دادن اشتها
- کاهش وزن
اگر گاستریت منجر به آسیب سطحی یا زخم مخاط معده شود، ممکن است پوشش معده خونریزی کند. اگر علائم خونریزی معده داشته باشیم باید بلافاصله به اورژانس مراجعه کنیم. علائم خونریزی معده ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مدفوع سیاه‌رنگ یا قیری یا وجود خون قرمز یا قهوه‌ای‌رنگ در مدفوع
- دل‌پیچه، ناراحتی یا درد شکم
- احساس خستگی، تنگی‌نفس یا سبکی‌سر
- استفراغ خونی
اگر خونریزی معده خفیف باشد، ممکن است چنان مقدار کمی خون در مدفوع وجود داشته باشد که بیمار متوجه آن نشود، به این اتفاق خون مخفی در مدفوع گفته می‌شود.
علت گاستریت (ورم معده)
گاستریت علل مختلفی دارد. شایع‌ترین علل گاستریت عبارتند:
- گاستریت هلیکوباکترپیلوریعفونت با باکتری هلیکوباکترپیلوری باعث گاستریت می‌شود. نحوه آلوده شدن افراد به این باکتری هنوز به طور دقیق مشخص نیست. باکتری هلیکوباکترپیلوری ممکن است از طریق تماس با استفراغ، مدفوع یا بزاق فرد آلوده از فردی به فرد دیگر سرایت کند. غذا یا آب آلوده به استفراغ، مدفوع یا بزاق فرد آلوده نیز ممکن است باکتری را منتقل کند.
- گاستروپاتی واکنشیواژه گاستروپاتی به معنی بیماری معده است. گاستروپاتی واکنشی در اثر تماس طولانی‌مدت با موادی ایجاد می‌شود که پوشش معده را تحریک می‌کنند مانند داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (مثل ایبوپروفن، ناپروکسن و …) و الکل.
- گاستریت خودایمنیدر این نوع گاستریت، سیستم‌ایمنی به اشتباه به سلول‌های سالم پوشش معده حمله می‌کند و باعث ایجاد التهاب می‌شود.
- گاستریت استرسیبیماری‌های شدید، مانند جراحات، سوختگی یا عفونت شدید، می‌توانند جریان خون مخاط معده را کاهش دهند و باعث ایجاد این نوع گاستریت شوند.
علل کمتر شایع گاستریت عبارتند از:
- بیماری سلیاک: این بیماری به دنبال مصرف غذاهای حاوی گلوتن (پروتئین موجود در غلات مانند گندم و جو) ایجاد می‌شود.
- شیمی‌درمانی و پرتودرمانی
- بیماری‌هایی که باعث التهاب دستگاه گوارش می‌شوند، مانند بیماری کرون
- آلرژی غذایی
- عفونت‌های ویروسی، انگلی، قارچی و باکتریایی (غیر از هلیکوباکترپیلوری)، معمولا در افراد با سیستم‌ایمنی ضعیف
تشخیص گاستریت
پزشک حین گرفتن شرح‌حال، از ما در مورد سابقه پزشکی، علائمی که داریم و داروهایی که مصرف می‌کنیم سوال می‌پرسد و ممکن است آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی و در صورت لزوم نمونه‌برداری از مخاط معده (بیوپسی) و یا انجام بررسی‌های دیگری (آزمایش خون، مدفوع و …) را نیز تجویز کند.
آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی
آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی روشی است که در آن پزشک از یک لوله انعطاف‌پذیر دوربین‌دار برای دیدن پوشش دستگاه گوارش فوقانی شامل مری، معده و اثنی‌عشر (دوازدهه، قسمت ابتدایی روده باریک) استفاده می‌کند. در طول آندوسکوپی، پزشک می‌تواند بیوپسی نیز انجام دهد و نمونه‌های کوچکی از بافت پوشش معده را برداشته و برای بررسی به آزمایشگاه بفرستد. پزشک ممکن است از آندوسکوپی برای تشخیص گاستریت یا گاستروپاتی، تعیین علت و مدیریت عوارض استفاده کند.
عوارض گاستریت چیست؟
زخم‌های گوارشی
این زخم‌ها در بافت پوششی معده یا اثنی عشر (دوازده سانتی‌متر ابتدایی روده باریک) ایجاد می‌شوند. گاستریت هلیکوباکترپیلوری و گاستروپاتی واکنشی، به ویژه ناشی از مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، احتمال ابتلا به زخم معده را افزایش می‌دهند.
کم‌خونی
گاستریت هلیکوباکترپیلوری و گاستریت خودایمنی می‌توانند جذب آهن را مختل کرده و منجر به کم خونی فقر آهن شوند.
گاستریت خودایمنی می‌تواند باعث اختلال در جذب ویتامین B۱۲ شود. کمبود ویتامینB۱۲ ، باعث ناتوانی بدن در ساخت گلبول‌های قرمز سالم به تعداد کافی و در نتیجه کم‌خونی می‌شود.
گاستریت آتروفیک
گاستریت مزمن، اغلب ناشی از هلیکوباکترپیلوری و خودایمنی، می‌تواند منجر به گاستریت آتروفیک شود. واژه آتروفی به معنی از بین رفتن جزئی یا کلیِ بخشی از بدن است. در گاستریت آتروفیک، التهاب مزمن منجر به تخریب غدد موجود در پوشش معده می‌شود. این غدد اسید معده و آنزیم‌های گوارشی را می‌سازند و ترشح می‌کنند. گاستریت آتروفیک با ابتلا به سرطان معده نیز مرتبط است.
سرطان معده
گاستریت مزمن هلیکوباکترپیلوری و گاستریت خودایمنی احتمال ایجاد توده در پوشش معده را افزایش می‌دهند. این رشد ممکن است خوش‌خیم یا سرطانی باشد. تشخیص و درمان به موقع هلیکوباکترپیلوری می‌تواند به پیشگیری از برخی از انواع سرطان معده کمک کند.
درمان گاستریت (ورم‌معده)
پزشک بر اساس نوع گاستریت و علت آن درمان مناسب را برای ما در نظر می‌گیرد. درمان گاستریت (ورم معده) و رفع التهاب می‌تواند ضمن بهبود علائم (در صورت وجود)، احتمال بروز عوارض را کاهش دهد.
درمان گاستریت ناشی از عفونت هلیکوباکترپیلوری
درمان گاستریت هلیکوباکترپیلوری با ترکیبی از داروها (شامل حداقل دو آنتی‌بیوتیک و یک داروی مهارکننده ترشح اسید معده) برای از بین بردن باکتری هلیکوباکترپیلوری صورت می‌گیرد.
درمان گاستروپاتی واکنشی
اگر استفاده طولانی مدت از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی منجر به گاستروپاتی واکنشی شود، ممکن است پزشک به ما توصیه کند که مصرف این داروها را متوقف کنیم یا دوز مصرفی را کاهش دهیم یا داروی دیگری برای کنترل درد مصرف کنیم. پزشک همچنین ممکن است مصرف داروهای مهارکننده ترشح اسید معده همراه با این داروها را برای پیشگیری یا درمان گاستروپاتی واکنشی و عوارض احتمالی آن توصیه کند.
درمان گاستریت خودایمنی
ممکن است پزشک برای پیشگیری از کم‌خونی ناشی از گاستریت خودایمنی مصرف مکمل آهن، اسید فولیک و ویتامین B۱۲ را توصیه کند. در بعضی موارد ممکن است پزشک تزریق ویتامین B۱۲ را توصیه کند.
لازم به یادآوری است که برای استفاده از هر دارو یا مکمل غذایی، مانند ویتامین‌ها، مشورت با پزشک ضروری است.
درمان گاستریت استرسی
برای بیمارانی که آسیب‌های شدید یا بیماری جدی دارند، ممکن است پزشک برای پیشگیری یا درمان گاستریت استرسی داروهای کاهش‌دهنده اسید معده را تجویز نماید.
ممکن است برای درمان خونریزی شدید معده ناشی از گاستریت انجام آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی یا جراحی، در موارد شدید، ضرورت پیدا کند.
درمان گاستریت با دلایل دیگر
برای درمان گاستریت ناشی از دلایل دیگر، ممکن است پزشک داروهایی را برای درمان علت زمینه‌ای یا بهبود علائم تجویز کند. برای مثال، اگر گاستریت ناشی از بیماری سلیاک یا آلرژی غذایی باشد، ممکن است تغییر رژیم غذایی ضروری باشد.
آیا رژیم غذایی در ایجاد گاستریت نقش دارد؟
به نظر می‌رسد رژیم غذایی و تغذیه نقش مهمی در ایجاد بیشتر موارد گاستریت نداشته باشد.
با این حال، در تعداد کمی از موارد، غذاها، نوشیدنی‌ها یا مکمل‌ها ممکن است در ایجاد این اختلال نقش داشته باشند، به‌‌عنوان مثال آلرژی غذایی و در موارد نادر مصرف مکمل‌های آهن ممکن است باعث گاستریت شود.
کمک به رفع علائم خفیف سو‌هاضمه
اگر گاستریت باعث علائم خفیف سوء‌هاضمه می‌شود، با کمک راهکارهای زیر می‌توانیم به رفع این علائم کمک کنیم:
- کاهش مقدار نوشیدنی‌های حاوی کافئین مانند چای، قهوه و نوشیدنی‌های انرژی‌زا.
- قرار دادن بالش اضافی زیر سر در رختخواب؛ تا سر و شانه‌ها بالاتر قرار بگیرند و از بالا رفتن اسید‌معده در هنگام خواب جلوگیری شود.
- اقدام برای کاهش وزن در صورت داشتن اضافه‌وزن.
- مشورت با پزشک در صورت مصرف منظم مسکن‌های ضد التهابی (مانند ایبوپروفن) یا آسپرین.
- اجتناب از غذا خوردن از 3 الی 4 ساعت قبل از خواب در صورت امکان.
- پرهیز از مصرف غذاها یا نوشیدنی‌های اسیدی، گازدار، تند یا چرب.
- سیگار نکشیدن.
به‌طور کلی، لازم است بدانیم که با افزایش آگاهی از این بیماری و علل و درمان‌هایش، می‌توانیم از عوارض مهمی که به آنها اشاره شد، جلوگیری کنیم.
