دانش پزشکی
سرطان خون یکی از انواع جدی و پیچیده سرطان است که بر سلول‌های خونی تأثیر می‌گذارد. با توجه به اهمیت بالای آگاهی از این بیماری و روش‌های درمانی موجود، در این مطلب به علل، علائم و گزینه‌های درمانی این بیماری می‌پردازیم.
سرطان خون چیست؟
سرطان خون انواع مختلفی دارد که بر تولید و عملکرد سلول‌های خونی تأثیر می‌گذارند. بیشتر این سرطان‌ها از مغز استخوان یعنی جایی که خون تولید می‌شود، سرچشمه می‌گیرند.
در حالت طبیعی، سلول‌های بنیادی در مغز استخوان بالغ می‌شوند و به سه نوع سلول خونی تبدیل می شوند: گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها. هر نوع از این سلول‌ها نفش متفاوتی در بدن دارند:
- گلبول‌های سفید به بدن ما کمک می‌کنند تا با عفونت مبارزه کند.
- گلبول‌های قرمز خون، اکسیژن را از ریه‌ها به بافت‌ها و اندام‌های ما می‌رسانند.
- پلاکت‌ها به تشکیل لخته برای توقف خونریزی کمک می‌کنند
در بیشتر سرطان‌های خون، روند طبیعی رشد بعضی از سلول‌های خونی به دلایل مختلفی مختل می‌شود، این سلول‌های خونی غیرطبیعی یا سلول‌های سرطانی، مانع بسیاری از عملکردهای خون مثل مبارزه با عفونت‌ها یا جلوگیری از خونریزی جدی می‌شوند.
انواع سرطان خون
سه نوع اصلی از سرطان خون وجود دارند:
لوسمی
نوعی از سرطان است که در خون و مغز استخوان بروز می‌کند و به دلیل تولید سریع گلبول‌های سفید غیرطبیعی ایجاد می‌شود. تعداد بالای گلبول‌های سفید غیرطبیعی نه تنها نمی‌توانند با عفونت‌ها مبارزه کنند، بلکه توانایی مغز استخوان برای تولید گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها را نیز مختل می‌کند.
لنفوم
نوعی سرطان خون است که سیستم لنفاوی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. سیستم لنفاوی مایعات اضافی را از بدن خارج و سلول‌های ایمنی را تولید می‌کند. لنفوسیت‌ها نوعی گلبول سفیدند و از سلول‌های ایمنی به‌شمار می‌آیند که با عفونت مبارزه می‌کنند. در این نوع سرطان، لنفوسیت‌های غیرطبیعی تولید می‌شوند که در غدد لنفاوی و سایر بافت‌ها تکثیر یافته و تبدیل به لنفوم می‌گردند. با گذشت زمان، این سلول‌های سرطانی، سیستم ایمنی بدن را مختل می‌کنند.
میلوما
میلوما سرطان سلول‌های پلاسما است. سلول‌های پلاسما گلبول‌های سفیدی هستند که آنتی‌بادی‌های مبارزه کننده با بیماری و عفونت را در بدن تولید می‌کنند. سلول‌های میلوما از تولید طبیعی آنتی‌بادی‌ها جلوگیری می‌کنند و سیستم ایمنی بدن را ضعیف و مستعد ابتلا به عفونت می‌کنند.
در ادامه به بررسی بیشتر نوع لوسمی می‌پردازیم.
لوسمی (سرطان خون) چیست؟
لوسمی نوعی از سرطان است که در سلول‌های خونی بروز پیدا می‌کند. همان‌طور که اشاره شد، خون از انواع مختلفی از سلول‌ها تشکیل شده که در مرکز استخوان‌های ما (بخشی به نام مغزاستخوان) ساخته می‌شوند.
در افراد مبتلا به لوسمی مغزاستخوان به جای سلول‌های خونی طبیعی، سلول‌های خونی غیرطبیعی می‌سازد. این سلول‌های خونی غیرطبیعی بدون کنترل رشد می‌کنند، وارد خون می‌شوند و در سراسر بدن حرکت می‌کنند. گاهی اوقات، این سلول‌ها در قسمت‌های خاصی از بدن جمع می شوند.
وقتی مغز استخوان سلول‌های خونی غیرطبیعی می‌سازد، سلول‌های خونی طبیعی موردنیاز بدن فرد ساخته نمی‌شوند و این مسئله می‌تواند به بروز علائم منجر شود. این بیماری، انواع مختلفی دارد.
انواع لوسمی (سرطان خون)
انواع لوسمی، براساس نوع سلول خونی درگیر و روند رشد بیماری(کند یا سریع‌بودن پیشرفت سرطان)، مشخص می‌شوند.
از نظر نوع سلول خونی، سلول‌های زیر می‌توانند در این بیماری درگیر شوند:
- لنفوسیت‌ها: نوعی گلبول سفید
- سلول‌های میلوئیدی: سلول‌های نابالغی که تبدیل به گلبول‌های سفید، گلبول‌های قرمز یا پلاکت‌ها می‌شوند
از نظر روند رشد لوسمی، انواع مختلف این بیماری عبارتند از:
- لوسمی‌های مزمن: بعضی از انواع لوسمی بسیار آهسته رشد می‌کنند که لوسمی‌های مزمن نامیده می‌شوند و مدت زمان بیشتری هم طول می‌کشد تا بدتر شوند.
- لوسمی‌های حاد: بعضی دیگر از لوسمی‌ها بسیار سریع‌تر رشد می‌کنند و لوسمی‌های حاد نامیده می‌شوند. این نوع لوسمی‌ها اگردرمان نشوند به سرعت بدتر می‌شوند.
گاهی اوقات افراد در ابتدا به یک نوع لوسمی مزمن با روند رشد آهسته مبتلا می‌شوند و بعد بیماری آن‌ها به یک لوسمی حاد با رشد سریع تبدیل می‌شود.
انواع اصلی لوسمی عبارتند از:
لوسمی حاد لنفوسیتی (ALL)
که شایع‌ترین نوع سرطان در کودکان است و می‌تواند بزرگسالان را هم درگیر کند.
لوسمی حاد میلوئیدی (AML)
که در افراد مسن شایع‌تر است، اما می‌تواند کودکان را هم مبتلا کند.
لوسمی مزمن لنفوسیتی (CLL)
که یکی از شایع‌ترین انواع لوسمی در بزرگسالان است و بیشتر در دوران میانسالی یا بعد از آن پیش می‌آید.
لوسمی مزمن میلوئیدی (CML)
که معمولاً در بزرگسالان در دوران میانسالی یا بعد از این دوره اتفاق می‌افتد.
علت ایجاد لوسمی (سرطان خون)
بروز بعضی تغییرها در ماده ژنتیکی (DNA) سلول‌های مغز استخوان، به ایجاد لوسمی منجر می‌شود. علت دقیق این تغییرها هنوز مشخص نیست.
عوامل خطر ابتلا به لوسمی (سرطان خون)
برای هر نوع از لوسمی، عوامل مختلفی وجود دارند که می‌توانند خطر ابتلا به آن نوع را بیشتر کنند. به طور کلی، خطر ابتلا به لوسمی با بالا رفتن سن افزایش پیدا می‌کند و این بیماری در سنین بالای شصت‌سال شایع‌تر است.
علائم لوسمی (سرطان خون)
لوسمی همیشه منجر به ایجاد علائم نمی‌شود، به ویژه در ابتدای بیماری. زمانی هم که علائم ایجاد می‌شوند، رایج‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- احساس خستگی و ضعف بسیار
- خونریزی بیش از حد معمول
- ابتلای سریع‌تر از حالت طبیعی به بیماری‌های عفونی
- تب یا تعریق شبانه
- کاهش وزن یا کم‌شدن اشتها
- پتشی‌ها (نقاط قرمز زیرپوستی که بر اثر خونریزی به‌وجود می‌آیند.)
البته این علائم می‌توانند براثر بیماری‌هایی غیر از لوسمی هم ایجاد بشوند، اما لازم است درصورت داشتن این علائم، این موضوع را با پزشک خود درمیان بگذاریم. ضمن این‌که لوسمی مزمن ممکن است در ابتدا علائمی ایجاد نکند. علائم لوسمی می‌توانند از نوعی به نوع دیگر متفاوت باشند.
روش‌های تشخیص لوسمی (سرطان خون)
در جواب به این سوال که آیا آزمایشی برای تشخیص لوسمی وجود دارد یا نه، باید گفت بله؛ پزشک علاوه بر انجام معاینه و پرسیدن علائم، می‌تواند از آزمایش‌های مختلفی برای تشخیص لوسمی استفاده کند. بعضی از این آزمایش‌ها عبارتند از:
- آزمایش خون
- بیوپسی مغز استخوان: در این آزمایش، پزشک نمونه کوچکی از مغز استخوان می‌گیرد و نمونه را زیر میکروسکوپ از نظر وجود سلول‌های غیرطبیعی (سرطانی) بررسی می‌کند.
روش‌های درمان لوسمی (سرطان خون)
پزشکان می‌توانند از روش‌های مختلفی برای درمان لوسمی استفاده کنند. گاهی اوقات، پزشکان خیلی سریع درمان لوسمی را شروع می‌کنند. در بعضی موارد، اگر لوسمی رشد آهسته‌ای داشته باشد و علائمی ایجاد نکند، پزشکان ممکن است بیمار را زیرنظر داشته باشند تا در زمان لازم، درمان را شروع کنند.
انتخاب درمان مناسب به نوع لوسمی، سن و سایر مشکلات سلامتی بیمار بستگی دارد.
درمان لوسمی می‌تواند شامل یک یا چند مورد از روش‌های زیر باشد:
شیمی‌درمانی
شیمی‌درمانی اصطلاحی پزشکی برای داروهایی است که سلول‌های سرطانی را می‌کشند یا رشد آن‌ها را متوقف می‌کنند.
ایمونوتراپی
اصطلاحی است برای استفاده از داروهایی که از راه شناسایی پروتئین‌های روی سلول‌های سرطانی، آن‌ها را از بین می‌برند.
پیوند مغز استخوان(پیوند سلول های بنیادی)
در این روش سلول‌های سالم جایگزین سلول‌هایی در مغز استخوان می‌شوند که با شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی از بین رفته‌اند. سلول‌های «اهداکننده» می‌توانند از قسمت‌های مختلفی از جمله مغز استخوان خود فرد یا مغز استخوان فرد دیگری باشند.
چند نکته مهم برای بعد از درمان لوسمی (سرطان خون)
بعد از درمان هم به دلیل احتمال عود لوسمی، پزشک بیمار را در فواصل خاصی از این نظر بررسی می‌کند. این بررسی‌ها شامل صحبت با بیمار، معاینه، انجام آزمایش خون و درصورت لزوم، نمونه برداری از مغزاستخوان خواهند بود.
پیروی از تمام دستورهای پزشک در زمینه مراجعه‌های منظم به پزشک و انجام آزمایش‌ها بسیار مهم است. همچنین می‌توانیم درباره عوارض جانبی درمان یا مشکلاتمان در طول دوره درمان، هم با پزشک معالج خود صحبت کنیم.
پرسش‌های متداول درباره لوسمی (سرطان خون)
سرطان خون چگونه به وجود می‌آید؟
لوسمی زمانی به وجود می‌آید که مغز استخوان به جای سلول‌های خونی طبیعی، سلول‌های خونی غیرطبیعی بسازد که بدون کنترل رشد می‌کنند.
آیا سرطان خون لوسمی با سن ارتباط دارد؟
به طور کلی، خطر ابتلا به لوسمی در سنین بالای شصت‌سال بیشتر است.
با پیشرفت علم داروسازی و ساخت داروهای جدید در دنیای امروز، طول عمر افراد مبتلا به این بیماری بیشتر شده و کیفیت زندگی آن‌ها بهبود پیدا کرده است.
